Η περίοδος 1946-1990 στην παγκόσμια ιστορία είναι γνωστή ως ο ψυχρός πόλεμος. Ταυτόχρονα, ο πόλεμος αυτός δεν ήταν ομοιόμορφος: αντιπροσώπευε μια σειρά κρίσεων, τοπικές στρατιωτικές συγκρούσεις, επαναστάσεις και αναταραχές, καθώς και εξομάλυνση των σχέσεων και ακόμη και την "θέρμανση" τους. Ένα από τα πιο "καυτά" στάδια του Ψυχρού Πολέμου ήταν η κρίση στην Καραϊβική, μια κρίση όταν ο κόσμος πάγωσε, προετοιμάζοντας το χειρότερο.
Προϊστορία και αιτίες της κρίσης στην Καραϊβική
Το 1952 στην Κούβα, ως αποτέλεσμα στρατιωτικού πραξικοπήματος, ήρθε στην εξουσία ο στρατιωτικός ηγέτης Φ. Μπατίστα. Το πραξικόπημα αυτό προκάλεσε εκτεταμένη αγανάκτηση μεταξύ της κουβανέζικης νεολαίας και του σταδιακά μυαλού του πληθυσμού. Ο Φιντέλ Κάστρο έγινε αρχηγός της αντιπολίτευσης της Battista, ο οποίος ήδη στις 26 Ιουλίου 1953, με τα χέρια στο χέρι, αντιτάχθηκε στη δικτατορία. Ωστόσο, αυτή η εξέγερση (αυτήν την ημέρα, οι αντάρτες έπεσαν στα στρατόπεδα της Μονκάδας) αποδείχθηκε ανεπιτυχής και ο Κάστρο και οι επιζώντες του έφυγαν στη φυλακή. Μόνο χάρη στο ισχυρό κοινωνικό και πολιτικό κίνημα στη χώρα, οι επαναστάτες χάρισαν ήδη το 1955.
Μετά από αυτό, ο Φ. Κάστρο και οι υποστηρικτές του ξεκίνησαν έναν πλήρη κομματικό πόλεμο εναντίον κυβερνητικών δυνάμεων. Η τακτική τους άρχισε σύντομα να αποδίδει καρπούς και το 1957 τα στρατεύματα του F. Batista υπέστησαν μια σειρά από σοβαρές ήττες στην ύπαιθρο. Ταυτόχρονα, η γενική αγανάκτηση στην πολιτική του κουβανού δικτάτορα αυξήθηκε. Όλες αυτές οι διαδικασίες οδήγησαν στην επανάσταση, η οποία αναμενόταν να τελειώσει με τη νίκη των ανταρτών τον Ιανουάριο του 1959. Ο Φιντέλ Κάστρο έγινε ο de facto κυβερνήτης της Κούβας.
Αρχικά, η νέα κουβανική κυβέρνηση προσπάθησε να βρει μια κοινή γλώσσα με τον φοβερό βόρειο γείτονά της, αλλά τότε ο Αμερικανός πρόεδρος Δ. Αϊζενχάουερ δεν είχε καν υποκριθεί να δεχθεί τον Φ. Κάστρο. Επίσης κατέστη σαφές ότι οι ιδεολογικές διαφορές μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κούβας δεν μπορούσαν να τους επιτρέψουν να έρθουν πιο κοντά στην πλήρη έκταση. Ο πιο ελκυστικός σύμμαχος του F. Castro φαινόταν να είναι η ΕΣΣΔ.
Αφού καθιέρωσε διπλωματικές σχέσεις με την Κούβα, η σοβιετική ηγεσία καθιέρωσε το εμπόριο με τη χώρα και της έδωσε τεράστια βοήθεια. Δεκάδες σοβιετικοί ειδικοί, εκατοντάδες μέρη και άλλα σημαντικά αγαθά στάλθηκαν στο νησί. Οι σχέσεις μεταξύ των χωρών γρήγορα έγιναν φιλικές.
Λειτουργία "Anadyr"
Μια άλλη από τις κύριες αιτίες της κρίσης στην Καραϊβική δεν ήταν σε καμία περίπτωση επανάσταση στην Κούβα ή μια κατάσταση που σχετίζεται με αυτά τα γεγονότα. Το 1952, η Τουρκία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ. Από το 1943, το κράτος αυτό είχε προαμερικανικό προσανατολισμό, που συνδέθηκε, μεταξύ άλλων, με τη γειτονιά της ΕΣΣΔ, με την οποία η χώρα δεν είχε τις καλύτερες σχέσεις.
Το 1961 ξεκίνησε η ανάπτυξη αμερικανικών βαλλιστικών πυραύλων μέσης εμβέλειας με πυρηνικές κεφαλές στην Τουρκία. Αυτή η απόφαση της αμερικανικής ηγεσίας υπαγορευόταν από μια σειρά περιστάσεων, όπως είναι ο υψηλότερος ρυθμός προσέγγισης τέτοιων πυραύλων σε στόχους, καθώς και η πιθανότητα άσκησης πίεσης στη σοβιετική ηγεσία ενόψει της ακόμα πιο σαφούς αμερικανικής πυρηνικής ανωτερότητας. Η ανάπτυξη πυρηνικών πυραύλων στην Τουρκία έπληξε σοβαρά την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή, θέτοντας τη σοβιετική ηγεσία σε μια σχεδόν αδύνατη κατάσταση. Ήταν τότε που αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθεί το νέο γεφύρι σχεδόν στο πλευρό των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η σοβιετική ηγεσία έκανε έκκληση στον Φ. Κάστρο με πρόταση να τοποθετηθούν στην Κούβα 40 σοβιετικοί βαλλιστικοί βλήτοι με πυρηνικές κεφαλές και σύντομα έλαβε θετική ανταπόκριση. Η ανάπτυξη της επιχείρησης Anadyr ξεκίνησε στο Γενικό Επιτελείο του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Σκοπός αυτής της επιχείρησης ήταν η ανάπτυξη πυρηνικών πυραύλων της Σοβιετικής Ένωσης στην Κούβα, καθώς και στρατιωτική δύναμη περίπου 10 χιλιάδων ανθρώπων και αεροπορικών δυνάμεων (ελικόπτερα, επιθέσεις και μαχητικά αεροσκάφη).
Το καλοκαίρι του 1962 ξεκίνησε η επιχείρηση Anadyr. Προηγήθηκε από ένα ισχυρό σύνολο δραστηριοτήτων καμουφλάζ. Έτσι, πολύ συχνά οι πλοίαρχοι των μεταφορικών πλοίων δεν γνώριζαν το είδος του φορτίου που μεταφέρουν, πόσο μάλλον το προσωπικό, που δεν ήξεραν καν από πού έγινε η μεταφορά. Για την κάλυψη σε πολλά λιμάνια της Σοβιετικής Ένωσης αποθεμάτων δευτερεύοντος φορτίου. Τον Αύγουστο, οι πρώτες σοβιετικές μεταφορές έφτασαν στην Κούβα και η εγκατάσταση βαλλιστικών πυραύλων ξεκίνησε το φθινόπωρο.
Η αρχή της κρίσης στην Καραϊβική
Στις αρχές του φθινοπώρου του 1962, όταν κατέστη σαφές στην αμερικανική ηγεσία ότι οι σοβιετικές βάσεις πυραύλων ήταν στην Κούβα, υπήρχαν τρεις επιλογές για δράση στον Λευκό Οίκο. Αυτές οι επιλογές: η καταστροφή των βάσεων μέσω απεργιών, η εισβολή στην Κούβα ή η εισαγωγή θαλάσσιου αποκλεισμού του νησιού. Από την πρώτη επιλογή έπρεπε να εγκαταλειφθεί.
Προκειμένου να προετοιμαστούν για την εισβολή στο νησί, αμερικανικά στρατεύματα άρχισαν να μετακινούνται στη Φλόριντα, όπου πραγματοποιήθηκε η συγκέντρωσή τους. Εντούτοις, η τοποθέτηση των σοβιετικών πυρηνικών πυραύλων στην Κούβα σε πλήρη συναγερμό έκανε την επιλογή πλήρους κλίμακας εισβολής πολύ επικίνδυνη. Υπήρξε ένας αποκλεισμός της θάλασσας.
Με βάση όλα τα στοιχεία, μετά από τη στάθμιση όλων των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν την απομόνωση κατά της Κούβας στα μέσα Οκτωβρίου. Η διατύπωση αυτή εισήχθη επειδή η κήρυξη του αποκλεισμού θα ήταν πράξη πολέμου και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν οι ηθικοί αυτουργοί και οι επιτιθέμενοι, καθώς η ανάπτυξη των σοβιετικών πυρηνικών πυραύλων στην Κούβα δεν αποτελούσε παραβίαση διεθνών συνθηκών. Αλλά, ακολουθώντας τη μακροχρόνια λογική της, όπου οι "ισχυροί είναι πάντα σωστοί", οι Ηνωμένες Πολιτείες συνέχισαν να προκαλούν μια στρατιωτική σύγκρουση.
Η εισαγωγή της καραντίνας, η οποία ξεκίνησε στις 24 Οκτωβρίου στις 10:00, παρείχε μόνο μια πλήρη παύση των προμηθειών όπλων στην Κούβα. Στο πλαίσιο αυτής της επιχείρησης, το Πολεμικό Ναυτικό των Ηνωμένων Πολιτειών περιβάλλει την Κούβα και άρχισε να περιπολούν τα παράκτια ύδατα, ενώ είχε την εντολή να μην ανοίξει πυρκαγιά στα σοβιετικά πλοία με κανέναν τρόπο. Αυτή τη στιγμή, περίπου 30 σοβιετικά πλοία μεταφέρθηκαν στην Κούβα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που μεταφέρουν πυρηνικές κεφαλές. Μέρος αυτών των δυνάμεων αποφασίστηκε να αποσταλεί πίσω για να αποφευχθεί η σύγκρουση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ανάπτυξη κρίσεων
Μέχρι τις 24 Οκτωβρίου, η κατάσταση γύρω από την Κούβα άρχισε να ζεσταίνεται. Την ημέρα αυτή, ο Χρουστσιόφ έλαβε τηλεγράφημα από τον πρόεδρο των ΗΠΑ. Σε αυτό, ο Κένεντι απαίτησε να παρατηρήσει την καραντίνα της Κούβας και να «διατηρήσει σύνεση». Ο Χρουστσιόφ απάντησε στο τηλεγράφημα μάλλον έντονα και αρνητικά. Την επόμενη ημέρα, σε επείγουσα συνάντηση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ξέσπασε ένα σκάνδαλο που προκλήθηκε από αψιμαχία μεταξύ των σοβιετικών και αμερικανικών εκπροσώπων.
Ωστόσο, τόσο η σοβιετική όσο και η αμερικανική ηγεσία κατανοούσαν σαφώς ότι ήταν απολύτως χωρίς νόημα και για τις δύο πλευρές να κλιμακώσουν τη σύγκρουση. Έτσι, στη σοβιετική κυβέρνηση αποφάσισε να λάβει ένα μάθημα για την εξομάλυνση των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τις διπλωματικές διαπραγματεύσεις. Στις 26 Οκτωβρίου, ο Χρουστσιόφ συνέταξε προσωπικά μια επιστολή προς την αμερικανική ηγεσία, στην οποία πρότεινε να αποσύρει σοβιετικούς πυραύλους από την Κούβα σε αντάλλαγμα για την άρση της καραντίνας, την άρνηση των ΗΠΑ να εισβάλουν στο νησί και την απόσυρση αμερικανικών πυραύλων από την Τουρκία.
Στις 27 Οκτωβρίου, η κουβανική ηγεσία γνώρισε τις νέες συνθήκες της σοβιετικής ηγεσίας για την επίλυση της κρίσης. Στο νησί προετοιμαζόταν για πιθανή αμερικανική εισβολή, η οποία, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, έπρεπε να αρχίσει τις επόμενες τρεις ημέρες. Πρόσθετος συναγερμός προκάλεσε πτήση του αμερικανικού αεροσκάφους U-2 πάνω στο νησί. Χάρη στα σοβιετικά αντιαεροπορικά συστήματα πυραύλων S-75, το αεροπλάνο καταρρίφθηκε και ο πιλότος (Rudolf Anderson) σκοτώθηκε. Την ίδια ημέρα, ένα άλλο αμερικανικό αεροπλάνο πέταξε πάνω από την ΕΣΣΔ (πάνω από Chukotka). Ωστόσο, στην περίπτωση αυτή, όλα ήταν χωρίς απώλειες: η παρακολούθηση και η συνοδεία του αεροσκάφους από σοβιετικούς μαχητές.
Η νευρικότητα που επικράτησε στην αμερικανική ηγεσία αυξανόταν. Ο στρατιωτικός πρόεδρος συμβούλευσε κατηγορηματικά τον Κένεντι να ξεκινήσει στρατιωτική επιχείρηση κατά της Κούβας, προκειμένου να εξουδετερώσει το σοβιετικό πυραύλων στο νησί όσο το δυνατόν συντομότερα. Ωστόσο, μια τέτοια απόφαση θα οδηγήσει ανεπιφύλακτα σε μια μεγάλη σύγκρουση και αντίδραση από την ΕΣΣΔ, αν όχι στην Κούβα, τότε σε μια άλλη περιοχή. Κανείς δεν χρειαζόταν πόλεμο πλήρους κλίμακας.
Επίλυση συγκρούσεων και επιπτώσεις της κρίσης στην Καραϊβική
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων μεταξύ του αδελφού του Αμερικανού προέδρου Ρόμπερτ Κένεντι και του σοβιετικού πρεσβευτή Ανατόλι Ντορκρίν, διατυπώθηκαν γενικές αρχές με βάση τις οποίες επιδιώκεται η επίλυση της κρίσης που είχε δημιουργηθεί. Αυτές οι αρχές ήταν η βάση για ένα μήνυμα από τον John Kennedy, που στάλθηκε στο Κρεμλίνο στις 28 Οκτωβρίου 1962. Αυτό το μήνυμα έδειξε ότι η σοβιετική ηγεσία αποσύρει σοβιετικούς πυραύλους από την Κούβα σε αντάλλαγμα για εγγυήσεις μη επιθετικότητας από τις Ηνωμένες Πολιτείες και απομάκρυνση της καραντίνας του νησιού. Όσον αφορά τους αμερικανικούς πυραύλους στην Τουρκία, αναφέρθηκε ότι το θέμα αυτό έχει επίσης την προοπτική επίλυσης. Η σοβιετική ηγεσία, μετά από κάποια συζήτηση, ανταποκρίθηκε θετικά στο μήνυμα του J. Kennedy και την ίδια ημέρα στην Κούβα ξεκίνησε η αποσυναρμολόγηση των σοβιετικών πυρηνικών πυραύλων.
Οι τελευταίοι σοβιετικοί πυραύλοι από την Κούβα αφαιρέθηκαν μετά από 3 εβδομάδες, και ήδη στις 20 Νοεμβρίου, ο J. Kennedy ανακοίνωσε τον τερματισμό της καραντίνας της Κούβας. Επίσης σύντομα αποσύρθηκαν από την Τουρκία αμερικανικοί βαλλιστικοί πυραύλοι.
Η κρίση στην Καραϊβική επιλύθηκε αρκετά επιτυχώς για ολόκληρο τον κόσμο, αλλά δεν ήταν όλοι ικανοποιημένοι από το status quo. Έτσι, τόσο στην ΕΣΣΔ όσο και στις ΗΠΑ, κάτω από τις κυβερνήσεις, υπήρχαν υψηλού επιπέδου και επιρροή πρόσωπα που ενδιαφέρονταν για την κλιμάκωση της σύγκρουσης και, ως εκ τούτου, μάλλον απογοητευμένοι από την καταδίκη της. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές που χάρη στη βοήθειά τους ο Ι. Κένεντι σκοτώθηκε (23 Νοεμβρίου 1963) και ο Ν. Χρουστσόφ εκτοπίστηκε (το 1964).
Το αποτέλεσμα της καραϊβικής κρίσης του 1962 ήταν η διεθνής συμφιλίωση, η οποία εκδηλώθηκε στη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της ΕΣΣΔ, καθώς και στη δημιουργία πολλών αντιπολεμικών κινημάτων σε όλο τον κόσμο. Αυτή η διαδικασία έλαβε χώρα και στις δύο χώρες και έγινε ένα είδος συμβόλου της δεκαετίας του 70 του ΧΧ αιώνα. Το λογικό συμπέρασμά του ήταν η είσοδος των σοβιετικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν και ένας νέος γύρος αύξησης της έντασης στις σχέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ.
